Chào các em học sinh thân yêu! Hôm nay cô Điệp sẽ cùng các em tìm hiểu về một khái niệm cực kỳ thú vị trong Sinh học, đó là “Quá trình diễn thế sinh thái”. Nghe có vẻ phức tạp nhưng thực ra nó rất gần gũi với cuộc sống của chúng ta đấy! Các em đã bao giờ thắc mắc tại sao một cánh đồng cỏ lâu ngày không được chăm sóc lại có thể biến thành khu rừng rậm rạp chưa? Hay tại sao sau một trận cháy rừng, hệ sinh thái lại dần phục hồi và thay đổi theo thời gian? Tất cả những điều kỳ diệu đó đều liên quan đến diễn thế sinh thái.
Diễn thế sinh thái là gì?
Diễn thế sinh thái là quá trình biến đổi tuần tự của quần xã sinh vật và môi trường vật lý ở một vùng xác định, từ trạng thái chưa ổn định, đơn giản đến trạng thái tương đối ổn định, phức tạp hơn. Nói một cách dễ hiểu, diễn thế sinh thái giống như một “cuộc cách mạng” của tự nhiên, trong đó các loài sinh vật và môi trường sống thay đổi dần theo thời gian, tạo nên một bức tranh sinh động và đa dạng hơn cho hành tinh của chúng ta.
Các dạng diễn thế sinh thái
Tùy thuộc vào điều kiện môi trường ban đầu, diễn thế sinh thái được chia thành 2 dạng chính:
1. Diễn thế nguyên sinh
Diễn thế nguyên sinh xảy ra ở những nơi chưa từng có sự sống tồn tại, ví dụ như:
- Các đảo núi lửa mới hình thành: Ban đầu, chỉ có đất đá trơ trọi, nhưng nhờ gió và nước biển mang đến bào tử, hạt giống của một số loài sinh vật tiên phong như địa y, rêu… dần dần hình thành nên lớp đất mỏng.
- Các cồn cát ven biển: Cát là môi trường sống khắc nghiệt, nhưng một số loài cây chịu hạn, chịu mặn vẫn có thể sinh trưởng và tạo điều kiện cho các loài khác đến cư trú.
2. Diễn thế thứ sinh
Diễn thế thứ sinh diễn ra ở những nơi đã từng có một quần xã sinh vật tồn tại, nhưng bị tàn phá bởi các yếu tố tự nhiên hoặc do con người tác động, ví dụ như:
- Rừng sau khi bị cháy: Sau trận cháy, cây cối bị thiêu rụi, nhưng đất đai vẫn còn màu mỡ, tạo điều kiện cho các loài cỏ dại, cây bụi phát triển nhanh chóng.
- Nương rẫy bỏ hoang: Sau khi thu hoạch, người dân bỏ hoang nương rẫy, tạo cơ hội cho các loài cây cỏ mọc tự nhiên, dần dần hình thành nên rừng thứ sinh.
Nguyên nhân của diễn thế sinh thái
Vậy tại sao lại có diễn thế sinh thái? Đó là do sự tác động qua lại giữa các yếu tố:
- Yếu tố bên trong: Sự cạnh tranh gay gắt giữa các loài sinh vật trong quần xã về thức ăn, nơi ở, ánh sáng… buộc chúng phải thích nghi hoặc bị đào thải, dẫn đến sự thay đổi thành phần loài trong quần xã.
- Yếu tố bên ngoài: Các yếu tố tự nhiên như biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh… hoặc do con người tác động như khai thác rừng, ô nhiễm môi trường… đều có thể làm thay đổi điều kiện sống của các loài, dẫn đến diễn thế sinh thái.
Ý nghĩa của diễn thế sinh thái
Diễn thế sinh thái có vai trò vô cùng quan trọng đối với tự nhiên và con người:
- Tạo ra sự đa dạng sinh học: Qua quá trình diễn thế, từ một quần xã ban đầu đơn giản, số lượng loài sinh vật ngày càng tăng, tạo nên sự phong phú và đa dạng cho hệ sinh thái.
- Cải thiện chất lượng môi trường: Diễn thế sinh thái giúp cải thiện chất lượng đất, nước, không khí… góp phần làm cho môi trường sống trong lành hơn.
- Cung cấp nguồn lợi kinh tế: Diễn thế thứ sinh tạo điều kiện cho con người khai thác, sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên phục vụ cho đời sống.
Câu hỏi củng cố
Các em đã hiểu rõ hơn về “Quá trình diễn thế sinh thái” chưa nào? Bây giờ cô Điệp có một câu hỏi nhỏ dành cho các em: Hãy kể tên một số ví dụ về diễn thế sinh thái mà em biết?
Hãy để lại câu trả lời của em ở phần bình luận bên dưới nhé! Và đừng quên chia sẻ bài viết này lên mạng xã hội để mọi người cùng tìm hiểu về chủ đề thú vị này nha! Chúc các em học tập tốt!